लहान मुलांसाठी शिकण्याकरिता आणि प्रसारण करण्याकरिता १०० आरोग्य संदेश हे सोपे आणि विश्वसनीय शैक्षणिक संदेश असून ८ ते १४ वयोगटातील मुलांसाठी तयार केले आहेत. म्हणून यामध्ये १० ते १४ वयोगटातील तरुण किशोरवयीन मुले समाविष्ट आहेत. आम्हाला असे वाटते की १० ते १४ वयोगटातील मुलांना ह्या विषयाबद्दल माहिती आहे, हे खात्री करून घेणे उपयोगी आणि महत्वाचे आहे. कारण अनेकदा ह्या वयोगातील मुले आपल्या घरातील लहान मुलांची काळजी घेतात. तसंच ह्या कार्यासाठी त्यांची प्रशंसा करणे आणि त्यांना प्रोत्साहन देणेही तितकेच महत्वाचे आहे.

हे १०० संदेश १० मुख्य आरोग्य विषयक भागात विभाजित असून, प्रत्येक भागात १० संदेश सामावीत आहेत. जसे मलेरिया, अतिसार, पोषण, खोकला, सर्दी आणी आजार, आतड्यांसंबंधी कृमी, पाणी आणि स्वच्छता, लसीकरण, एचआयव्ही आणी एड्स आणि अपघात, जखम आणि बाल विकास. हे सोपे आरोग्य संदेश पालक आणि आरोग्य शिक्षक घरांमध्ये, शाळांमध्ये, क्लबमध्ये व चिकित्सालयात शाळेत मुलांच्या विकासासाठी वापरू शकतात.

हे सोपे आरोग्य संदेश पालकांना आणि आरोग्य शिक्षकांना घरी आणि शाळेत मुलांच्या विकासासाठी उपयोगी आहेत. आरोग्य शिक्षकांनी आणि वैद्यकीय तज्ञांनी हे आरोग्य संदेश विकसित केले आहेत आणि त्यांचे पुनरावलोकन केले आहे. त्यांचे भाषांतर आणि अनुरुप केले जाऊ शकते परंतु आरोग्य संदेश कायम योग्य ठेवावे. आरोग्य संदेश अचूक आणि अद्ययावत आहेत हे सुनिश्चित करण्यासाठी उत्कृष्ट काळजी घेतली गेली आहे. आरोग्य शिक्षक हे आरोग्य संदेश त्यांच्या वर्ग आणि प्रकल्पांमध्ये आरोग्याचा शिक्षण उपक्रम, चर्चा उत्तेजित करण्यासाठी आणि इतर उपक्रम संरचनेसाठी वापरतात.

उदाहरणार्थ, योग्य हात धुणे विषयी संदेश शिकल्यानंतर, मुले एकमेकांना आणि त्यांच्या कुटुंबियांना विचारू शकतात ‘आपल्या कुटुंबाला आणि आपल्या समाजाला हात योग्य रितीने धुण्यास कठीण का वाटते ?’ मुलांचे अशा विषयांबद्दल संवाद साधणे आणि ह्या समस्यांचे निर्मूलन करण्यासाठी एकत्रितपणे घेतलेले निर्णय आणि अशाप्रकारे ते समाजात बदल घडवून आणणारे कार्यकर्ते बनणे हा आरोग्य संदेश शिकण्यामागे मूल्य आहे. हे संदेश चर्चा आणि कृतीसाठी एक सुरुवात आहे.

पालक किंवा शिक्षक मुलांना आरोग्य संदेश लक्षात ठेवण्यास सांगू शकतात. किंवा, मुले आरोग्य संदेश लक्षात ठेवण्यासाठी काही उपक्रम राबवू शकतात. जी मुले हे संदेश शिकली आहेत आणि ज्यांनी इतरांना समजावून सांगितले आहे त्यांना प्रोत्साहित करण्यासाठी लहान बक्षिसे वापरली जाऊ शकतात. उदाहरणार्थ, एक रिबन किंवा रंगीत कपडा बक्षिस म्हणून दिला जाऊ शकतो. मुले नंतर एका काठीला ते बांधून आणि रंगीत इंद्रधनुष्य काठी तयार करून आनंदाने त्यांनी शिकलेले आणि प्रसारित केलेले आरोग्य संदेश दाखवू शकतात.

लहान मुलांसाठी शिकण्याकरिता आणि प्रसारण करण्याकरिता १०० आरोग्य संदेश, मुलांसाठी आरोग्य (चिल्ड्रेन फॉर हेल्थ), यूकेमधील कॅम्ब्रिजमध्ये स्थायी लहान स्वयंसेवी संस्थाद्वारे निर्मित आहेत. चिल्ड्रेन फॉर हेल्थ जगभरातील आरोग्य शिक्षण भागीदारांबरोबर कार्य करते.

तज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय चिकित्सकांनी आरोग्य संदेशांचे पुनरावलोकन केले आहे आणि ही माहिती ORB आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

1. बाळांची काळजी घेणे (Marathi, Caring for Babies & Young Children)

1. लहान बाळांबरोबर आणि मुलांबरोबर जितके शक्य असेल तितके खेळ खेळा, त्यांना कुरवाळl, बोला , हसा आणि गा.
2. बाळ आणि लहान मुले सहजपणे क्रोधित होतात , घाबरतात , रडतात. त्यांना आपल्या भावना स्पष्ट मांडता येत नाही. नेहमी दयाळू राहा
3. लहान मुले चालणे, आवाज करणे, खाणे आणि पिणे जलदगतीने शिकतात. त्यांना मदत करा परंतु त्यांना सुरक्षित चुका देखील करू द्या.
4. सर्व मुली आणि मुले एकमेकांइतकी महत्त्वाची आहेत. सर्वांना चांगले आणि एकसमान वागवा, विशेषतः आजारी असलेल्या किंवा अपंग मुलांना.
5. लहान मुले आपल्या आजूबाजूच्या लोकांच्या कार्याद्वारे शिकतात . त्यांच्या जवळ असताना चांगली वर्तणूक करा आणि त्यांना चांगले मार्ग दाखवा.
6. जेव्हा लहान मुले रडतात तेव्हा एक कारण असत (भूक, भीती, वेदना). ते कारण शोधण्याचा प्रयत्न करा.
7. अंकगणित, शब्दकोष, रेखाचित्र आणि खेळ खेळून लहान मुलांना शाळेत शिकण्यास मदत करा त्यांना कथा सांगा, गाणी गा आणि नृत्य करा.
8. एका समूहात नवजात बाळाची वाढ आणि त्याचे चालणे आणि बोलणे यासारख्या ‘प्रथम’ गोष्टी ते कसे करतात हे पहा. त्याची नोंद घ्या.
9. तरुणांना आणि काळजीवाहूंना लहान मुलांची स्वच्छता (विशेषतः हात व चेहरे), सुरक्षित पाणी पिणे आणि पौष्टिक आहार तपासून रोग बरे करण्यास मदत करा.
10. बाळांना आणि लहान मुलांना प्रेमळ काळजी द्या परंतु स्वत: बद्दल विसरू नका. तुम्हीही खूप महत्वाचे आहेत.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

बाळांसाठी काळजी: मुले काय करू शकतात?

• आपल्या स्वत: च्या शब्दात आणि आपल्या स्वत: च्या भाषेत ‘बाळांची काळजी घेणे’ या विषयावर स्वतःचे संदेश बनवा.
• संदेश पाठ करा जेणेकरुन तुम्ही ते कधीच विसरू नये.
• इतर मुलांना आणि आपल्या कुटुंबाला संदेश समझवून सांगा.
• ‘मुले’ आणि ‘मुली’ या गटात विभागा; मुले ‘मुलींचे खेळ’ आणि मुली ‘मुलांचे खेळ’ खेळा. नंतर, दोन्ही गट खेळांवर चर्चा करा. उदाहरणार्थ, आपण मुले किंवा मुली खेळ म्हटल्या जाणाऱ्या खेळांसहमत आहात का? का किंवा का नाही?
• घरी किंवा शाळेत ‘चांगले’ आणि ‘वाईट’ वर्तन समजावून सांगा. आणि त्यांचे असे वर्णन का आहे हेही समजा वून द्या.
• या विषयाबद्दल आम्हाला काय माहित आहे ते इतरांना दाखवण्यासाठी तक्ते बनवा.
• घरी, शाळेत किंवा समुदायाच्या गटांमध्ये मोबाईल ,प्राणी आणि चित्र पुस्तके बनविण्यासाठी स्पर्धा आयोजित करा.
• रोगास टाळण्यासाठी सोपे पर्याय दर्शविणारे रेखाचित्र आणि पोस्टर तयार करा. उदारणार्थ, साबणाने हात धुणे, लसीकरण करणे आणि संतुलित आहार घेणे.
• लहान मुलांबरोबर खेळताना देखभाल करणार्यांबद्दल एक लहान नाटक बनवा. तुम्ही दोन माता दरम्यान झालेला संवाद सादर करू शकतात ; एक जी असा विश्वास बाळगते कि लहान मुलांना शांत ठेवावे आणि दुसरी जी असा विश्वास बाळगते कि लहान मुलांनी मजा करावी. ह्या भावना केवळ चेहर्यावरील भाव आणि हातवारे सादर करून व्यक्त कराव्या. इतर मुले भावना काय आहे याचा अंदाज घेतील.
• बाळांना काय रडवते आणि हसवते याबद्दल पालकांना आणि आजी-आजोबा विचारा. शोधून काढलेली माहिती वर्गाला समजावून सांगा.
• वर्ग किंवा गट स्थानिक समुदायातून एका मुलाला दत्तक घेऊ शकतात. आई प्रत्येक महिन्याला त्या गटाला भेट देऊन बाळाच्या विकास प्रक्रियेबद्दल सांगू शकते.
• रोग टाळण्यासाठी सोप्या चरणांचे वर्णन करणारे गाणे तयार करा. जसे स्वच्छ राहणे आणि सुरक्षित पाणी पीणे आणि हे गाणे लहान भावंडांसह घरी गा.
• मोठ्या मुलांनी पालकांची मुलाखत घ्या आणि त्यांच्यासाठी आपल्या लहान मुलांना व लहान मुलांची काळजी घेताना कठीण काय होत आणि त्यांना सर्वात अधिक मदत कशामुळे झाली होती ते विचारा.
• एखाद्या आरोग्य कर्मचा-यास किंवा विज्ञान शिक्षकाला बाळाचे मेंदू कसे वाढते याबद्दल आपल्याला अधिक माहिती देण्यास विचारा.
• मोठी मुले समाजातील वृद्धांना त्यांना गाणी, कथा आणि खेळ शिकवण्यास विचारू शकतात. बाळांसाठी आणि लहान मुलांसाठी गाणी गा.
• मुले प्रौढांना विचारू शकतात की बाळांना आजार होण्यापासून टाळण्यासाठी काय करणे महत्वाचे आहे.

अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

2. खोकला, सर्दी आणि आजार (Marathi, Coughs, Colds & Pneumonia)

1. स्वयंपाक करणाऱ्या शेकोटीच्या धुराचे छोटे कण फुफ्फुसात जाऊ शकतात आणि आजार निर्माण करू शकतात. बाहेर किंवा ताजी हवा आत येऊ शकते आणि धुर बाहेर जाऊ शकतो अशा जागी स्वयंपाक करून धुर टाळा.
2. तंबाखू धूम्रपान फुफ्फुसे कमकुवत करतो. इतर लोकांच्या धूम्रपान करण्यापासून होणारा धूर देखील हानिकारक आहे.
3. प्रत्येकाला खोकला आणि सर्दी होते. सर्वाधिक त्वरीत चांगले होतात. जर खोकला किंवा सर्दी 3 आठवडे अधिक असेल तर आरोग्य चिकित्सालयात जा.
4. जंतूंचे काही प्रकार असतात ज्यांना जिवाणू आणि व्हायरस असे म्हणतात. सर्वात अधिक खोकला आणि सर्दी होण्यास व्हायरस कारणीभूत आहे आणि औषध वापरून ह्यापासून बचाव केला जाऊ शकत नाही.
5. फुफ्फुसे हा शरीराचा श्वास घेणारा भाग आहे. खोकला आणि सर्दी फुफ्फुसे कमकुवत करतात. न्युमोनिया हा एक जीवाणू रोग असून तो कमकुवत फुफ्फुसातील गंभीर आजारांना कारणीभूत असतो.
6. न्यूमोनियाची लक्षणं (एक गंभीर आजार) जलद श्वास घेणे आहे. श्वास ऐका. छातीवर आणि खाली जान्याची प्रक्रिया पहा . ताप, आजार आणि छाती दुखणे ही इतर लक्षणे आहेत.
7. जर 2 महिन्यांपेक्षाही कमी वयाच्या अर्भकाने एक मिनिट किंवा त्याहून अधिक श्वासोश्वास सोडला तर त्वरित आरोग्य तज्ञाकडे संपर्क साधा. १ ते ५ वर्षांच्या मुलांमधील जलद श्वासोच्छवास 20-30 श्वासो प्रति मिनिटहुन अधिक असतो.
8. एक चांगला आहार (आणि स्तनपान बाळांना), धूम्रपान मुक्त घर आणि लसीकरण गंभीर आजार जसे न्यूमोनिया टाळण्यासाठी मदत करते.
9. खोकला किंवा सर्दीवर उबदार राहून, चवदार पेये वारंवार पिऊन (सूप आणि रस), आराम करून आणि आपल नाक स्वच्छ ठेवून उपचार करा.
10. खोकला, सर्दी आणि इतर आजार एकमेकांपासून पसरवणे थांबवा . हात, जेवणाची आणि पाण्याची भांडी स्वच्छ ठेवा आणि खोकताना हातरुमालाचा वापर करा.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

खोकला, सर्दी आणि आजार: मुले काय करू शकतात?

• सर्दी, खोकला या विषयांवर आपले स्वतःच्या शब्दांत आणि भाषेत स्वतःचे संदेश बनवा.
• संदेशांचे स्मरण करा जेणेकरुन आपण त्यांना कधीच विसरू नये.
• इतर मुलांना आणि आपल्या कुटुंबांला संदेश समजावून सांगा.
• कुठे धुम्रपान आहे , कुठे नाही? कुठे लहान मुलांसाठी धुरापासून दूर खेळण्यासाठी सुरक्षित आहे? अशा मुद्यांचा विचार करून आपल्या घराची योजना बनवा.
• पालकांना आपल्या मुलांना गोवर आणि डांग्या खोकल्यासारखे धोकादायक रोग लसीकरणासाठी प्रोत्साहित करण्यासाठी पोस्टर तयार करा.
• यूमोनिया बद्दल गाणे बनवा आणि आपल्या कुटुंबासह आणि मित्रांबरोबर ते सामायिक करा.
• जलद श्वासोच्छ्वास आणि जेव्हा श्वसन होणे सामान्य होते ते मोजण्यासाठी दोरा आणि दगड असलेली एक पेंडुलम तयार करा. आपण जे काही शिकलो ते आपल्या कुटुंबाला दाखवा.
• लहान मुलांचे स्तनपान करवण्याबद्दल आपले स्वतःचे नाटक बनवा.
• ताप असताना थंड राहणे आणि सर्दी असताना उबदार राहणे यावर नाटक बनवा.
• खाण्यापूर्वी आणि शौचालय वापरल्यानंतर साबणाने हात धुण्यास मदत करण्यासाठी घर आणि शाळेसाठी टिप टॅप तयार करा.
• जंतू प्रसार रोखण्यासाठी आणि खोकला आणि सर्दीपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी हात साबण व पाण्याने कसे धुवावे हे शिका.
• निमोनिया किंवा सर्दी अशा विविध परिस्थितींचा अभ्यास करून न्यूमोनियाची आपली माहिती तपासून पहा.
• युमोनियासाठी धोक्याची लक्षणे काय आहेत हे विचारा. आपण जे काही शिकलो ते कुटुंबाला समजावून सांगा.
• कुठे धूम्रपान बाध्य आहे हे विचारा. तुमची शाळा धुम्रपानमुक्त आहे का?
• काय आपला श्वास जलद करते हे विचारा. जेव्हा कोणी न्यूमोनियापासून धोक्यात आहे आणि जलद श्वास ओळखणे शिकण्यासाठी आम्ही आपला श्वास मोजू शकतो.
• विचारा खोकला आणि सर्दीचे उपचार करण्याचे नवीन आणि जुने मार्ग काय आहेत?
• विचारा जिवाणूंचा प्रसार कसा होतो ? हॅन्ड शेकींग खेळ खेळून शिका.

टिप टॅप, पेंडुलम किंवा हॅन्ड शेकींग खेळाबद्दल किंवा अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

3. लसीकरण (Marathi, Immunisation)

1. दरवर्षी जगभरातील लाखो पालक खात्री करून घेतात की त्यांची मुलं बलशाली होतील तसेच त्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढावी म्हणून त्यांचा लसीकरण करून घेतात.
2. जेव्हा तुमि एखा संसर्गजन्य आजाराने आजारी पडत, तेव्हा एक सूक्ष्म, अदृश्य जीवाणुने तुमच्या शरीरात प्रवेश केला आहे. हा जीवाणू आणखी जीवाणू बनवतो आणि तुमच्या शरीराची काम करण्याची क्षमता कमी करतो.
3. आपल्या शरीरात सैनिकांसारखे संरक्षक असतात ज्यांना आपण प्रतिपिंडे म्हणतो. ते ह्या जीवाणूंबरोबर लढतात तसेच जेव्हा हे जीवाणू मारतात, ते तुमच्या शरीरात तुमचं संरक्षण करण्यासाठी राहतात.
4. लसीकरनाद्वारे आपल्या शरीरात प्रतिजन प्रवेश करतात (लसीकरण इंजेक्शनद्वारे किंवा तोंडाद्वारे केले जाते).ते आपल्या शरीराला रोगाचा प्रतिकारकरण्यासाठी लागणारी प्रतिपिंडे बनवण्यास शिकवतात.
5. काही लस एकपेक्षा अधिक वेळेस घ्यावी लागतात जेणेकरून तुमच्या शरीरात रोगापासून बचाव करण्यासाठी पुरेसे प्रतिजन तयार होतील.
6. मृत्यू आणि दुःख देणारे भयंकर रोग, जसे की गोवर, क्षयरोग, डिप्थीरिया, डांग्या खोकला, पोलिओ आणि धनुर्वात (आणि अधिक!), यासगळ्यांचा लसीकरण करून प्रतिबंध केला जाऊ शकतो.
7. आपल्या शरीराचे रक्षण करण्यासाठी आपण रोगाचा संसर्ग होण्याआधी लसीकरण करणे आवश्यक आहे.
8. मुलांना लवकरात लवकर सुरक्षित ठेवण्यासाठी त्यांचे लसीकरण केले पाहिजे. जर एखाद्या मुलाची संधी हुकली तर त्याचा लसीकरण नंतर करता येऊ शकतं.
9. वेगवेगळ्या आजारनसाठी वेगवेगळ्या वेळी मुलांचे लसीकरण करता येऊ शकते. आपल्या जवळ कुठे आणि केव्हा लसीकरण चालू आहे ह्याची माहिती ठेवा.
10. प्रतिबंधाच्या दिवशी शिशु किंवा लहान मूल थोडे अस्वस्थ असले तरी त्यांचे लसीकरण करता येईल.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

लसीकरण: मुले काय करू शकतात?

• स्वतःचे लसीकरण संदेश स्वतःच्या शब्दात व स्वतःच्या भाषेत बनवू शकतात!
• हे संदेश पाठ करू शकतात, जेणेकरून ते केव्हाच विसरणार नाहीत!
• हे संदेश दुसऱ्या मुलांना व परिवारांना सांगू शकतात!
• लसीकरण दिवसासाठी पोस्टर बनवून ते अश्याजागी लावू शकतात जिथे सर्वाना दिसेल.
• एक अशी गोष्ट (चित्रांसहित) बनवू शकतात ज्यात सुपरहिरो लसीकरण प्राणघातक आजारणसोबत लढून आपला बचाव करतायत.
• असे आजार ज्यांचा प्रतिबंध तुम्ही लसीकरणने करू शकता, जसे की डिप्थीरिया, मेसल्स आणि रुबेला, पेर्टुसिस, टीबी, टिटॅनस आणि पोलियो, यांचे एक किंवा एकपेक्षा पोंस्टर बनवू शकता.
• डिप्थीरिया, मेसल्स आणि रुबेला, पेर्टुसिस, टीबी, टिटॅनस आणि पोलिओ यांसारख्या प्रतिजैविकेद्वारे रोखू शकणाऱ्या रोगांचे पोस्टर बनवा
• एक नाटक किंवा गोष्ट बनवू शकता ज्याचे प्रमुख पात्र “Aunty Body” म्हणून असेल, एक अशी Aunty जी दयाळू, मजबूत रक्षक आहे व आपल्याला सुरक्षित आणि चांगले ठेवते.
• प्रत्येक रोगाबद्दल जाणून घ्या आणि इतर मुलांसह आणि आपल्या कुटुंबियांसोबत जे काही शिकतो ते सामायिक करा.
• एका नवीन बाळाला आणि त्याच्या आईला एक वाढदिवस कार्ड द्या, ज्याच्यात त्यांच्या लसीकरणाच्या वेळा असतील, जेणेंकरून त्यांना जीवनाचा एक आनंदी आणि निरोगी प्रथम वर्ष मिळेल!
• अश्या आजारांबद्दल जाणून घ्या ज्याच्यामुळे आपण लसीकरणाने वाचू शकतो.
• विकलांग मुलांना मदत करण्याबद्दल अधिक जाणून घ्या.
• आपल्याला लसीकरण बद्दल किती माहिती आहे हे जाणण्यासाठी एका प्रश्नमंजुषा स्पर्धेचे आयोजन करा. तसेच हि प्रश्नमंजुषा आपल्या मित्रांमध्ये आणि कुटुंबासह सामायिक करा.
• अश्या लसींची माहिती करून घ्या ज्या आपल्याला एकापेक्षा अधिक वेळेस लागतात व ज्या मुलांनी ह्या लसी टाळल्या आहेत त्यांची माहिती करून घ्या
• रोगाच्या सुपर पावर काय आहेत आणि लसीकरण ह्या सुपर पॉवर चा कसा खात्मा करते ते शोधा.
• आपल्या वर्गातील प्रत्येक मुलाने व शिक्षकाने आपल्या सर्व लसी घेतल्या आहेत ह्याची खात्री करा.
• अश्या काही विशेष लसीकरण दिवसांची व कार्यक्रमांची माहिती करून घ्या जिथे सगळी लहान मुलं व बाळ लसीकरण करून घेण्यासाठी जाऊ शकतात.
• एखाद्या कुटुंबातील एखाद्या व्यक्तीने जर लसीकरण चुकवले आहेत तर त्याची माहिती करून घ्या, जेणेकरून ते लस घेऊ शकतात.
• आपल्या देशातील उपलब्ध लसीकरणची माहिती तसेच तुम्ही केव्हा ते घेऊ शकता त्याची माहिती करून घ्या.
• आपल्या कुटुंबातील एखाद्या व्यक्तीला एखाद्या घातक रोग झाला असल्याची माहिती करून घ्या व त्यांना काय झाला होता ह्याची माहिती करून घ्या.

अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

4. मलेरिया (Marathi, Malaria)

1. मलेरिया हा एक संसर्गग्रस्त डासांच्या चाव्याव्दारे पसरतो.
2. मलेरिया घातक आहे. यामुळे ताप येतो आणि विशेषत: मुले आणि गर्भवती स्त्रियांना यामुळे मृत्यू ओढवू शकतो.
3. किटकनाशक मारलेल्या मच्छरदाणीखाली झोपून डासांचा चावा थांबवा आणि मलेरियापासून बचाव करा
4. मलेरियाचे डास अनेकदा सूर्यास्त आणि सूर्योदय दरम्यान चावतात.
5. जेव्हा लहान मुलं-मुलींना मलेरिया होतो तेव्हा तो हळूहळू वाढत जातो.
6. मलेरियाच्या मच्छराला मारण्यासाठी तीन प्रकारे कीटकनाशक वापरण्यात येतात: घरात, हवेत आणि पाण्यात.
7. अधिक ताप, डोकेदुखी, सर्दी, स्नायू आणि पोटदुखी हे मलेरियाची लक्षणे आहेत. त्वरित चाचण्या आणि उपचार जीवन वाचवू शकतो.
8. आरोग्याविषयी माहिती ठेवणाऱ्यांच्या मदतीतीने आणि संबधीत औषधांनी मलेरिया रोखता येऊ शकतो.
9. मलेरिया हा संक्रमित व्यक्तीच्या रक्तात राहतो आणि अशक्तपणा आणू शकतो ज्यामुळे ती व्यक्ती थकते आणि कमकुवत होते.
10. मलेरियासातीच्या गोळ्या घेतल्याने मलेरिया असलेलया ठिकाणी मलेरिया आणि ऍनेमिया रोखता येऊ शकतो किंवा कमी करता येतो.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

मलेरिया: मुले काय करू शकतात?

• स्वत: च्या भाषे स्वतःचे मलेरियासंबधी संदेश बनवा.
• संदेश पाठ करा ज्याकरून तुम्ही ते विसरू नयेत.
• इतर मुलांना आणि कुटुंबियाना संदेश समजू सांगा.
• मलेरियाचा प्रसार कसा होतो हे इतरांना दाखवण्यासाठी पोस्टर बनवा आणि त्यांनाही तुमच्या मोहिमेत सामील करून घ्या.
• डासांच्या जीवन चक्राबद्दल इतर मुलांना सांगण्यासाठी किंवा नाटक तयार करा!
• कीटकनाशक उपचारित मच्छरदाणीचा वापर कसा करा हे दाखवण्यासाठी पोस्टर तयार करा!
• कथा आणि पोस्टर बनवून इतरांना डास चावण्यापासून कसे वाचायचे हे समजून सांगा.
• एक मुलगा दुसऱ्या मुलाला मलेरिया झाला आहे हे कसा ओळखतो आणि प्रौढांना त्याची चाचणी घेण्यासाठी सांगतो हे कथेद्वारे सादर करा.
• मलेरिया आणि ऍनेमीयाच्या लक्षणांवर कथा किंवा नाटक तयार कराकी आणि किटकनांमुळे अशक्तपणा येतो आणि मलेरियामुळे अशक्तपणा कसा होतो हे सादर करा.
• आपल्या परिसरातील लोह समृध्द अन्नघटकांबद्दल पोस्टर्स बनवा.
• डासध्या चाव्यापासून लहान मुलांना वाचवा.
• मच्छरदाणी नीट अंथरलेली आहे आणि तिला छिद्रे नाही याची खात्री करा.
• लोकांना मच्छरदाण्या का आवडतात आणि का आवडत नाही तसेच त्यांचे मच्छरदाणीविषयी काय मत आहे यावर कथा किंवा नाटक तयार करा.
• मच्छरदाण्यांचा वापर कसा करायचा हे लोकांना दाखवण्यासाठी मोहिम राबवा.
• आरोग्य कर्मचा-यांना तुमच्या शाळेत बोलवा आणि मोठ्या मुलांसोबत बेडच्या जाळ्या व रोगांच्या चाचण्यांविषयी बोलायला सांगा.
• इतरांसह संदेश समजावण्यासाठी गाणे, नृत्य आणि नाटकांचा उपयोग करा.
• हे प्रश्न विचारा. आणि यांची उत्तरे शोधा . तुमच्या कुटुंबातील किती लोकांना मलेरिया झाला आहे हे प्रौढांना विचारा? आपण मलेरियापासून बचाव कसा करू शकतो? टिकाऊ कीटकनाशक उपचार केलेले जाळ (लिन्स ) कसे आणि केव्हा टांगायचं आणि खिडकीच्या पडद्याचा वापर कसा करावा आणि त्याच काय काम आहे ? लोक परिसरात लिन्स कधी मिळवू शकतात? मलेरिया कसा मार्क आहे ? गर्भवती स्त्रिया आणि मुलांसाठी मलेरिया विशेषतः धोकादायक का आहे? आरोग्य कर्मचारी बाळ असलेल्या महिलांना मलेरियापासून वाचवण्यासाठी काय आणि केव्हा देतात ? लोहा आणि लोहयुक्त पदार्थ (मांस, काही अन्नधान्य आणि हिरव्या पालेभाज्या) कशा प्रकारे ऍनेमिया टाळण्यास मदत करतात? लोक स्वतःला आणि इतरांना डासांच्या चावण्यापासून कसे वाचवू शकतात? रक्तातील हिवताप तपासण्यासाठी असलेल्या विशेष चाचणीला काय म्हणतात?

अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

5. अतिसार (Marathi, Diarrhoea)

1. अतिसारामूले पातळ विष्टा दिवसाच्या तीन किंवा अधिक वेळा होते.
2. दूषित पदार्थ किंवा पेयाच्या सेवनाने जिवाणू तोंडात जाऊन किंव गलिच्छ चमचा किंवा कप वापरून बोटांनी स्पर्श केल्यानेही अतिसार होउ शकतो.
3. पाणी आणि क्षार (द्रव) कमी होणे शरीराला कमकुवत करते. जर त्यांचे प्रमाण वाढले नाही तर अतिसार शरीरात पाण्याच्या कमतरतेमुळे मुलांना मारू शकतो.
4. स्वच्छ पाणी, किंवा नारळ किंवा तांदळच्या पाण्या सारखे सुरक्षित पेय देऊन अतिसार टाळता येतो. बाळास सर्वात जास्त स्तनपान आवश्यक आहे.
5. अतिसार असलेल्या मुलाचे तोंड आणि जीभ कोरडे पडते, डोले खोल जातात, अश्रू नाही येत , त्वचा सैल आणि हात आणि पाय थंड पडतात. बाळाच्या डोक्यावर एक ठिसूळ जागा असू शकते.
6. एक दिवसात पाचवेळापेक्षा जास्त हागणारी किंवा रक्तरंजित हागणारी पाचपेक्षा मुले किंवा जे अनेकदा उलटी होण्याची शक्यता असलेल्याना त्वरित डॉक्टरला दाखवावे.
7. ओआरएस म्हणजे ओरल रिहायड्रेशन सोल्यूशन. दवाखाने आणि दुकाने येथे ओआरएस मिळते. अतिसाराच्या उपचारासाठी पेय करण्यासाठी स्वच्छ पाण्यात चांगले मिसळून प्या.
8. बहुतांश अतिसार औषधे कार्य करत नाहीत परंतु 6 महिन्यांपर्यंत मुलांना जस्त (झिंक) गोळी लवकर उपाय करते. त्यांना ओआरएस पेये देणेही आवश्यक आहे.
9. अतिसार असलेल्या लहान मुलांना चविष्ट आणि तंतुमय पदार्थ असलेले जेवण द्या ज्यामुळे जितके शक्य तितक्या लवकर त्यांचे शरीर मजबूत होईल.
10. लहान मुलांना स्तनपान केल्याने, स्वछता राखल्याने, लसीकरण (विशेषत: रोटावायरस आणि गोवर साठी) आणि पौष्टिक आहाराने अतिसार टाळता येऊ शकतो.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

अतिसार: मुले काय करू शकतात?

• आपल्या स्वतःच्या भाषेत अतिसाराविषयी संदेश बनवा.
• संदेशांचे स्मरण करा जेणेकरुन आपण त्यांना कधीच विसरू नये!
• इतर मुलांना आणि कुटुंबियांना संदेश समजावून सांगा.
• माश्यांना पकडण्यासाठी साधे जाळे तयार करा कारण त्या माश्या आपले अण्णा दूषित करतात.
• इतरांना अतिसाराचे धोके दर्शविण्यासाठी एक पोस्टर तयार करा.
• आरोग्य कर्मचाराणा कसे आणि केव्हा बोलवावे यावर एक लहान नाटक आणि पोस्टर तयार करा.
• अतिसार करणे कसे थांबवावे हे शिकण्यासाठी आम्हाला एक सापसीडीचा खेळ बनवण्यासाठी मदत करा.
• ओआरएस असलेल्या, घर आणि शाळेसाठी प्रथमोपचार पेट्या तयार करा.
• आपल्या बाळांना अतिसारापासून कसे वाचवावे याविषयी बोलताना दोन महिलांचा संवाद सादर सादर करा.
• अतिसाराच्या लक्षणांबद्द्ल (जसे कि शरीरात पाण्याची कमतरता) आपल्याला किती माहिती आहे हे तपासण्यासाठी अतिसार असलेल्या बाळाच्या चित्राला नावे देण्याचा खेळ खेळा.
• वनस्पतींना वाढण्यासाठी पाण्याची का गरज आहे आणि – वनस्पतींना पाणी नसताना काय होते ते शोधा.
• स्वतःला आणि इतरांना अतिसार होऊ नये म्हणून आपल्या सभावोतली स्वछता राखा.
• जंतू किती लवकर पसरू शकतात ते शोधण्याकरता हात मिळवणीचा खेळ खेळा.
• खालील प्राची उत्तरे शोधा . आपल्या पालकांना किती काळ स्तनपान दिले गेले? ओआरएस आणि झिंक असलेल्या घरी अतिसारावर कसा उपचार करता येतो? आरोग्य कर्मचाऱ्यानंकडून मदत कधी मागावी आणि अतिसाराची असलेली धोक्याची चिन्हे काय आहेत? आपलेल्या अतिसार असल्यास कोणते पेय सुरक्षित आहेत? सूर्यप्रकाशाचा वापर करून आपण पाणी सुरक्षित कसे ठेवू शकतो? आपल्याकडे ओ आर एस नसताना कोणते पेय सुरक्षित आहेत? हगवण आणि कॉलरा म्हणजे काय आणि ते कसे पसरतात?

माश्यांसाठी जाळे, हातमिळवणीचा खेळ किंवा सूर्यप्रकाशाचा उपयोग करून निर्जंतुकीकरण करणा-याविषयी किंवा इतर कशावरही अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

6. पाणी आणि स्वच्छता (Marathi, Water, Sanitation & Hygiene)

1. हात स्वच्छ धुण्यासाठी पाणी आणि साबणाचा वापर करा. 10 सेकंद घासून हात स्वच्छ करा आणि स्वच्छ कोरड्या कपड्यावरच हात पुसा, गलिच्छ कपड्यावर नाही.
2. आपला चेहऱ्यावर (डोळे, नाक आणि तोंड- टी झोन ) स्पर्श करण्यापूर्वी आपले हात योग्य प्रकारे धुवून घ्या, कारण त्यामुळेच जिवाणू शरीरात शिरतात. जेव्हा शक्य आहे तेव्हा टी-झोनला स्पर्श करणे टाळा.
3. अन्न तयार करण्याआधी, जेवण करण्याआधी किंवा बाळांना अन्न देण्याआधी ,मूत्र विसर्जनानंतर , बाळाला स्वच्छ केल्यावर किंवा आजारी असलेल्यांना मदत केल्यानंतर हात नक्की स्वच्छ करा .
4. आपल्या शरीर आणि कपडे स्वच्छ ठेवा. आपले नखे आणि बोटे, दात आणि कान, चेहरा आणि केस स्वच्छ ठेवा. शूज / चप्पल कीटकांपासून संरक्षण करतात.
5. माणुस आणि पशूंची विष्टा माश्यांच्या संपर्कात येऊ नका देऊ आणि माश्यांपासून दूर राहा कारण ते रोगराई पसरवतात. शौचालय वापरा आणि त्यानंतर आपले हात धुवा.
6. आपला चेहरा ताजा आणि स्वच्छ ठेवा आणि त्याला थोडे स्वच्छ पाणी आणि साबनाणे सकाळी आणि संध्याकाळी किंवा माश्या आसपास फिरत असल्यावर स्वच्छ धुवा.
7. गलिच्छ हाताने किंवा कपाने स्वच्छ पाण्याला स्पर्श करू नका. पाणी सुरक्षित आणि जंतू पासून मुक्त ठेवा.
8. सूर्यप्रकाश पाणी सुरक्षित ठेवतो. पाणी प्लॅस्टिकच्या बाटल्यांमध्ये स्वच्छ करून 6 तास ठेवा जेणेकरून ते पिण्यास सुरक्षित असेल.
9. धुणे झाल्यावर प्लेट्स आणि भांड्यावरील कीटकांना मारण्यासाठी सूर्यप्रकाश शक्य तेव्हा वापर करा.
10. घर आणि सभोवताली कचरा आणि घाण होऊ नये म्हणून ठेवून माश्यांचे मारा किंवा त्याची वाढ थांबवा. जोपर्यंत कचरा गोळा, जाळला किंवा पुरला जात नाही तोपर्यंत साठवून ठेवा.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

पाणी आणि स्वछता: मुले काय करू शकतात?

• आपल्या स्वतःच्या भाषेत, आपल्या स्वतःच्या शब्दांत पाणी आणि स्वच्छतेबद्दल संदेश तयार करा.
• संदेशांचे स्मरण करा जेणेकरुन आपण त्यांना कधीच विसरू नये!
• इतर मुलांना आणि कुटुंबियांना संदेश समजावून सांगा.
• आपले हात कसे धुवावे ते शिकण्यास मदत करण्यासाठी एक गाणे शिकून घ्या.
• स्वच्छ कुटुंब जेव्हा गावात असते तेव्हा तेथे जिवाणूचे काय होते किंवा जिवाणू कुठे लपतात
• हे नाटकातून सादर करा.
• आपल्या लहान भावांना आणि बहिणींना हात स्वच्छ कसे ठेवावे यासाठी मदत करा
• लोकांच्या एका समूहाचे निरक्षण करा आणि शोधून काढा कि ते किती वेळा त्यांच्या तोंडाला, कपड्याना आणि इतरांना स्पर्श करतात.
• जिवाणू किती प्रकारे हातामुळे शरीरात प्रवेश करू शकतात यावर विचार करा.
• शाळेतील शौचालय स्वच्छ असल्याची खात्री करण्यासाठी एकत्रितपणे कार्य करा.
• चाळणी वापरून पाणी कसे स्वच्छ करावे ते जाणून घ्या.
• शाळा कंपाऊंड स्वच्छ आणि कचरामुक्त ठेवण्यासाठी योजना बनवा.
• शाळेत एक स्वच्छता क्लब सुरू करा.
• माश्या , घाण आणि जिवाणूबद्दलची माहिती आपल्या कुटुंबियांना समजावून सांगा.
• पाण्याच्या माठाला स्वच्छ आणि झाकून ठेवा आणि नेहमी एक वरंगळ वापरा, कधीही आपला कप किंवा हात वापरू नका. आपल्या लहान भाऊ-बहिणींना भांड्यातून पाणी कसे घ्यावे हे दाखवा.
• एकत्र मिळून नळ बनवा.
• आपल्या साबयासाठी खोक कसा बनवायच हे शिकून घ्या. प्लॅस्टिकची बाटली आणि काही साखर पाणी किंवा विष्टा वापरून माश्यांसाठी जाळे तयार करा.
• सूर्यप्रकाशाचा वापर करून घरी पिण्यासाठी स्वच्छ पाणी तयार करा.
• गलिच्छ पाणी स्वच्छ करण्यासाठी वाळू वापरून चाळणी तयार करा.
• आपल्या परिसरातील पाणी पुरवठ्याचा नकाशा बनवा आणि ते पिणे सुरक्षित आहे की नाही हे शोधून काढा.
• स्वयंपाकाची भांडी आणि ताटल्यांसाठी रॅक बनवा जेणेकरून ते सूर्यप्रकाशात वाळन्यासाठी ठेवता येईल.
• खालील प्रश्नांची उत्तरे शोधा .आपले हात स्वच्छ आणि जंतूपासून मुक्त कसे ठेवावे? हात धुण्यासाठी घरी साबण आहे का? स्थानिक दुकानात साबण घ्यायला किती खर्च येतो? आपले शरीरात स्वच्छ कसे ठेवायचे? दात कसे घासायचे? जिवाणू कुठुन येतात, कुठे राहतात आणि ते कसे पसरतात? माश्या कसे राहतात, खातात आणि पुनरूत्पादन करतात? माश्या पायाने घाण कशी पसरवतात. आपले जलस्त्रोत काय आहेत? आपण खराब पाणी पिण्याजोगे कसे करू शकतो? आपण प्लास्टिकच्या बाटल्या कुठे मिळवू शकतो? पाणी फिल्टर म्हणून कोणते कापड वापरले जाऊ शकते? अन्न तयार करताना कुटुंबाचे सदस्य स्वच्छतेविषयी कोणती काळजी घेतात. घर किंवा सभोवताली कुठे जास्त जिवाणू असू शकतात ?

माश्यांच्या जाळ्यासाठी अधिक, विशिष्ट माहितीसाठी, पाणी निर्जंतुक करण्यासाठी सूर्यप्रकाशाचा वापर कसा करायाचा, वाळूपासून पाणी स्वच्छ करण्यासाठी चाळणी कशी बनवायची, साबणासाठी खोके किंवा छोटा नळ कस बनवायचा किंवा इतर अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

7. पोषण (Marathi, Nutrition)

1. अन्न जे आपले खाद्य आहे, अन्न जे आपल्याला वाढवते, आणि अन्न जे आपले पोषण करते तेच चांगले अन्न आहे जे आपले शरीर मजबूत बनवते!
2. आपण जर खूप थोडे खाल्ले किंवा खूपच जंक फूड खाल्ले तर कुपोषण होते. बसून जेवल्याने   आणि चांगले अन्न योग्य प्रमाणात घेतल्याने आपण हे टाळू शकतो.
3. २ वर्षांखालील मुलांची व्यवस्थित वाढ होत आहे की नाही हे तपासण्यासाठी प्रत्येक महिन्यात ५ s चिकित्सालयात वजन करणे आवश्यक आहे.
4. जर मुलांचा चेहरा किंवा पाय पातळ झाला असेल किंवा सुजला असेल अथवा मुल खूप शांत झाले असेल तर त्यांना आरोग्य कर्मचार्‍याला दाखवणे गरजेचे आहे.
5. जेव्हा मुले आजारी असतात तेव्हा त्यांची भूक कमी होऊ शकते. अशा वेळी त्यांना चांगले पेय आणि सूप द्या, आणि चांगले होताना सामान्यपेक्षा अधिक अन्न द्या.
6. बाळासाठी जन्मापासून ते ६ महिने स्तनपान आवश्यक आहे. हे दुध बाळाला वाढीसोबत चमक पण देते.
7. ६ महिन्यांनंतर बाळाला स्तनपानासोबत दिवसातून ३ किंवा ४ वेळा कौटुंबिक अन्न आणि जेवण दरम्यान नाश्ता आवश्यक आहे.
8. प्रत्येक आठवड्यात विविध रंगांचे नैसर्गिक पदार्थ खाणे हा एक संतुलित आहार घेण्याचा सर्वोत्तम मार्ग आहे.
9. लाल, पिवाळी आणि हिरवी फळे आणि भाज्या सूक्ष्म पोषक घटकानी भरलेली असतात. हे पोषक घटके पाहण्यासाठी फार लहान असतात, परंतु ते आपल्या शरीराला मजबूत करतात.
10. आपण खाल्लेले आणि शिजवलेले अन्न धुवून टाकुन रोग टाळा. शिजवलेले अन्न त्वरीत वापरा किंवा साठवा.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

पोषण: मुले काय करू शकतात?

• आपल्‍या स्वत: च्या भाषेत आपल्या स्वतःच्या शब्दांचा वापर करून आपले स्वत: चे पोषण संदेश तयार करा!
• संदेशांना स्मरण करा जेणेकरुन आपण त्यांना कधीच विसरू नये!
• इतर मुलांसह आणि आपल्या  कुटुंबांबरोबर संदेश प्रसार करा.
• विकास आराखडा/चार्ट शोधा आणि बघा, तसेच मित्राबरोबर आणि पालकाबरोबर त्‍याचा अर्थ काय आहे हे जाणून घ्या. या आराखड्‍याला आरोग्‍यमार्ग असेही म्‍हणतात आणि हा आराखडा/चार्ट आपल्‍याला केद्रात पहायला मिळु शकतो.
• एक आरोग्य केद्रात  जा आणि निरीक्षण करा जेव्हा बाळांचे वजन केले जाते आणि वाढ आराखड्‍यावर  काढले जाते.
• बाळांचे आणि लहान मुलांचे वजन आणि मापन कसे केले जाते ते बघा.
• जर तिथे कुणी कुपोषित मुल असेल तर विचारपुस करा अाणि माहिति काढा कि त्‍याची मदत कशी केली जाते.
• नमुद करा की, प्रत्येक आठवड्यात माझे कुटुंब काय  खाते? प्रत्येक आठवड्यात आम्ही किती नैसर्गिक रंग खातो?आपल्या कुटुंबातील प्रत्येकाला वाढीसाठी पुरेसे अन्न मिळते का? आपल्याला कसे कळेल? आपल्‍यात कोणी वयोवृद्ध किंवा लहान आहे का ज्‍याची कमी-जास्‍त काळजी घ्‍यावी लागेल?
• अन्न केव्‍हा लोकाना आजारी करते या विषयी विचारा आणि ऐका.
• एखादे मूल कुपोषित आहे हे अोळखण्‍यासाठी पालकांना, आरोग्‍य कर्मचार्‍याना किंवा ‌‍ इतरांना विचारा.
• लहान मुलांसाठी आणि लहान मुलांसाठी वाईट असलेले अन्न आणि प्रत्येक खाद्मेच्या खालच्या रस्ता का खराब का असावा असे एक चित्र चार्ट काढा.
• माता आपल्या बाळाला प्रथम अन्न याची माहिती करून घ्या आणि सहा महिन्यांनंतर उत्तरांची नोंद करून एक तकता बनवा आणि आपल्या मित्रांना दाखवा.
• जे अन्न लहान मुले आणि लहान मुलांसाठी वाईट असतात असे अन्न दर्शवित असलेले चित्र चार्ट काढा आणि ते अन्‍न वाईट का आहे ते समोर लिहा.
• शोधा की आई आपल्‍या बाळाला पहिले अन्‍न म्‍हणुन काय देते आणि ६ महिन्‍यानंतर काय देते? ते किती वेळा आपल्या बाळांना खायला देतात? आणि याचे उत्‍तर नमुद करा व त्‍याचा चार्ट बनवा.
• समाजातील बहुतेक लोकांसाठी कोणते जीवनसत्वयुक्‍त अन्नपदार्थ उपलब्ध आहेत हे शोधा आणि हे अन्नपदार्थ कसे तयार करतात (बाजारात आणि / किंवा घरी).
• कशाप्रकारे अन्न तयार केले जाते,  ताट आणि भांडी कशी धुवून वाळवली जातात आणि अन्‍न तयार करणारा व्‍यक्‍ती जर हात धुत असेल तर तो हात कसा धुतो याचे निरी‍क्षण करा.
• आपण एक आठवडाभर दररोज जे खाद्यपदार्थ  खातो त्याविषयी चित्र काढा आणि / किंवा लिहा. आपण चित्रांमध्ये रंग जोडू शकतो किंवा सर्व खाद्यपदार्थांसाठी रंगीत दर्शके करु शकतो.
• विचारा कि,कसे वाढीचा आराखडा बाळाची वाढ तपासण्‍यासाठी मदत करतो? कोणत्‍या पद्धतीने शिळे अन्‍न किंवा बाटली अन्‍न किंवा इतर पद्धतीने अन्‍न ताजे ठेवल्‍या जाते? नैसर्गिकरित्या रंगीत अन्न खाणे महत्त्वाचे का आहे?कोणते अन्‍न पदार्थ चांगले असतात जेव्‍हा लोक आजारी पडतात?
• आरोग्‍य कर्मचार्‍यांकडुन स्‍तनपानाविषयी माहिती घ्‍या आणि स्‍तनपानाचे महत्‍व समजुन घ्‍या.
• विचारा की, कशाप्रकारे आपण आजारी असलेल्‍या मुलाला चांगले अन्‍न आणि पेय मिळवुन देऊ शकतो?
• शोधुन काढा, की आपल्‍या समाजातील कोणत्‍या आई आपल्‍या बाळाला स्‍तनपान करते आणि का? स्‍तन-दुध कसे बाळाच्‍या वाढीनुसार बदलते? दुध-बाटल चे दुध बाळासाठी कसे घातक आहे?
• मुले त्‍यांच्‍या भावंडाना किंवा इतरांना विचारु शकतात की, अन्‍न खराब झाले किंवा खाण्‍यास योग्‍य नाही हे कसे ओळखल्‍या जाते.

अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

8. आतड्यांसंबंधी जंतू (Marathi, Intestinal Worms)

1. जंतु मुलांच्‍या शरिरात प्रामुख्‍याने आतड्‍यांमध्‍ये आढळतात  जे आपण खाल्‍लेल्‍या अन्‍नावर जगत असतात.
2. विविध प्रकारच्‍ाे जंतु आपल्‍या शरिरात आढळुन येतात: नायटा, प्रतोदकृमी, कृमी, पट्टकृमींची (मूत्राशय व आतडी यांना शिस्टोसोमा परजीवीकडून होणारा संसर्ग). अजुन इतर आहेत!
3. जंतु आपल्‍याला कमजोर आणि आजारी करु शकतात. त्‍यांच्‍यामुळे खोकला, पोटदुखी, ताप आणि आजारपण.
4. जंतु शरिरात असल्‍यामुळे ते अापण बघु शकत नाही पण त्‍यांना आपण पू मध्‍ये पाहु शकतो.
5. जंतु आणि त्‍यांचे अापल्‍या शरिरात संक्रमण विविध प्रकारे होते. काही आहारामार्फत तर काही दुषित पाण्‍यामार्फत आणि काही अनवाणी पायांमुळे.
6. जंतुना मारण्‍यासाठी डी-जंतु गोळ्‍या हा सोपा आणि स्‍वस्‍त उपाय आहे. या गोळ्‍या आरोग्‍य कर्मचारच‍यांमार्फत  प्रत्‍येक ६ ते १२ माहिन्‍यांच्‍या कालावधीत दिल्‍या जातात. काही जंतुसाठी हा कालावधी मोठा असतो.
7. जंतुंची अंडी हि मुत्र आणि पु मध्‍ये असतात. शाैचालयाचा वापर करुन मुत्र आणि पु पासुन दुर राहा. वापर केल्‍यानंनतर आणि  लहान मुलाची मदत केल्‍यानंतर साबणीने हात नीट धुवा.
8. मुत्रविसर्जन किंवा पु नंतर साबणीने हात धुतल्‍याने आणि स्‍वयंपाकाआधी, खाण्‍या-पिण्‍याआधी फळे-पालेभाज्‍या धुतल्‍याने ,आणि चप्‍पल घातल्‍याने  जंतुंचे संक्रमण टाळता येते
9. काही जंतु मातीमध्‍ये असतात म्‍हणुन मा तीतुन आल्‍यानंतरआपले हात नीट धुवावे.
10. पालेभाज्‍यांना किंवा फळांना पाणी घालताना ते पाणी मानवी मुत्र किंवा पु नसेल याचि काळजी घ्‍यावी.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

आतड्यांसंबंधी जंतू : मुले काय करू शकतात?

• आपल्‍या स्वत: च्या भाषेत आपल्या स्वतःच्या शब्दांचा वापर करून आपले स्वत: चे  जंतु संदेश तयार करा!
• संदेशांना स्मरण करा जेणेकरुन आपण त्यांना कधीच विसरू नये!
• इतर मुलांसह आणि आपल्या  कुटुंबांबरोबर संदेश प्रसार करा.
• ‘आपल्या पायांनी मतदान करा’ या प्रश्नमंजुषेचा वापर करुन तुमची जंतुबद्यल माहिती तपासु शकतात.
• जंतुबद्यलच्‍या गोष्‍टी ऐका ज्‍यामुळे नियमित पणे हात धुवुन आणि चप्‍पल घालणे लक्षात ठेवुन आपण जंतुंना थांबवु शकतो.
• तुमच्‍या शाळेत अन्‍न कसे बनवल्‍या जाते आणि स्‍वयंपाकी अन्‍नाला जंतुंपासुन कसे काळजीपुर्वक ठेवतो हे शोधुन काढा.
• नेहमी शैाचालयाचा वापर करा ज्‍यामुळे मुत्र आणि पु मातीत आणि पाण्‍यात मिसळल्‍या जाणार नाही.
• हात स्‍वच्‍छ धुण्‍यासाठी योग्‍य साबण आणि पाणी तसेच स्‍वच्‍छ कपड्‍याची गरज असते.
• सर्वेक्षण करा ज्‍यामुळे घरातील किती लोकांना जंतुबद्यल किती माहिती आहे हे समजेल.
• एक जंतुविषयी नाटक बनवा ज्‍यामध्‍ये मुले कशी जंतुंना त्‍यांच्‍या कुटुंबाचे अन्‍न चोरन्‍यापासुन वाचवतात हे दाखवले असेल.
• एक पोस्‍टर बनवा ज्‍यामध्‍ये अन्‍नाला सुरक्षित आणि जंतुंपासुन दुर कसे ठेवावे जसे – कच्‍च्‍या-पालेभाज्‍या खाण्‍यआधी धुवुन, मटण नीट शिजवुन आणि मग स्‍वयंपाक करुन अशा क्रिया असतील.
• ‘टिप टिप नळ’ आणि हात धुन्‍याचे स्‍टेशन आपल्या कुटुंबासाठी,वर्गासाठी किंवा गटासाठी कसे बनवता येईल हे शोधा.
• गाणे बनवा जे की आपल्‍याला जंतुंना प्रसरण्‍यापासुन किंवा हात कसे धुवावे याचे स्‍मरण करुन देईल.
• असे एक पोस्‍टर बनवा जे आपल्‍याला पालेभाज्‍या आणि फळे खाण्‍यापुर्वी त्‍यांना धुन्‍याची आठवण करुन देईल.
• आपण जंतुंच्‍या संक्रमणाला कसे थांबवु शकतो असे नाटक किंवा कठपुतळीचा कार्यक्रम.
• आपल्‍याला जंतुंविषयी असलेलि माहिति तपासण्‍यासाठी रिकाम्‍या जागा भरा असा खेळ तयार करा अाणि खेळा किंवा हात कसे आणि केव्‍हा धुवावे याबद्यल प्रश्‍नावली तयार करा आणि खेळा. खालिल प्रश्‍न मदतीसाठी वापरा.
• आपल्‍या शरीरात आपण जे अन्न खातो ते कसे वापरतात ते विचारा? अापली मोठी आतडी किती मोठी आहे? जंतु आपले अन्न कसे घेतात? एक लांबजंत किती वाढू शकते? किती प्रकारचे जंतु तुम्हाला माहित आहे?कोणत्‍या प्रकारच्‍ाे जंतु तुमच्‍या राहण्‍याच्‍या ठिकाणी आढळतात?  आपल्‍यात जंतु असण्‍याची चिन्हे काय आहेत?आपल्‍याला डी-जंतुचे औषध कुठे मिळवता येईल आणि कोणाला घेण्याची गरज आहे? प्रत्येक दिवशी एक जंतु किती अंडी बनवू शकतो? जंतु आपल्या शरीराबाहेर तसेच अन्न म्हणून इतर गोष्‍टी घेऊ शकतात जसे कि जीवनसत्‍त्‍व-अ पोषक तत्त्वे घेऊ शकतात- आपल्याला अ जीवनसत्वाची गरज का आहे? जंतुंच्‍या मुलांना अळ्या म्‍हणतात. अशी कोणती अळी आहे जी आपल्‍या शरिरात जाऊ शकते? शाैचालय वापरुन आणि पु पासुन सुरक्षितपणे दुर राहुन आपण कसे जंतु प्रसरण्‍यापासुन वाचवु शकतो?आपल्या शाळेत डी-जंतु दिवस आहे का? ते कधी? सर्वांना त्याच दिवशी डी-जंतु गोळ्या का देतात? जगातील किती मुलांना जंतु आहेत? जंतुंचे प्रसार थांबविणे का महत्‍त्‍वाचे आहे? आपल्‍या पाचक पध्दतीबद्दल – हे कसे कार्य करते आणि  जंतु हे काम थांबवण्यासाठी काय करते? एक जंतु-अंडी किती लहान असते? आपल्याला माहित असलेली सर्वात लहान गोष्ट कोणति? पाणी स्वच्छ किंवा गलिच्छ आहे हे आपण कसे सांगू शकतो? झाडांना वाढीची का आवश्यकता आहे? आपण वनस्पतींना पोसण्यासाठी सुरक्षित असल्यासारखी खत कशी बनवू शकतो?

‘टिप टिप नळ’ आणि हात धुण्‍याचे स्‍टेशन याबद्यल अधिक माहितीसाठी किंवा रिकाम्‍या जागा भरा खेळासाठी किंवा इतर अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

9. अपघात आणि दुखापतींपासून बचाव (Marathi, Accidents & Injury Prevention)

1. स्वयंपाक क्षेत्र लहान मुलांसाठी धोकादायक असु शकते. त्‍यांना आगीपासुन अाणि तिक्ष्‍ण किंवा अवजड गोष्‍टींपासुन दुर ठेवा.
2. मुलांच्‍या श्‍वसनात आगीचा धूर येऊ देणे टाळा. त्‍याने खोकल्‍यासारखा आजारपण येऊ शकते.
3. अशी कोणतीही गोष्‍ट जी विषारी आहे, ती मुलांपासुन दुर ठेवा आणि रिकाम्‍या हलके पेयच्‍या बाटल्‍यांमध्‍ये विष ठेवु नका.
4. जर एखाद्‍या मुलाला चटका लागला असेल किंवा आगीच्‍या सानिध्‍यात आला असेल तर, दुखणे कमी होई पर्यंत जळालेला भाग थंड पाण्‍यात ठेवावा.(१० मिनिटिंसाठी किंवा जास्‍त)
5. सायकल किंवा वाहनांमुळे दररोज मुलांचा अपघात होतो आणि बरेचसे मुले प्राण गमवुन बसतात. म्‍हणुन वाहनांपासुन सावध राहणे गरजेचे आहे आणि इतरांना सावध कसे राहावे हे दाखवा.
6. लहान मुलांसाठी चाकु, विद्युत तारी, काच, नखे आणि इतर गोष्‍टी धोकादायक अाहेत.
7. लहान मुलांच्‍या तोंडात किंवा जवळ जाऊन लहान गोष्टी देणे टाळा (उदा. नाणी, बटणे) कारण त्या गोष्टी मुलांचा श्वासोच्छवास रोखू शकतात.
8. लहान मुलांचे पाण्‍याजवळ खेळणे टाळा जेथे ते पाण्‍याच्‍या स्‍त्रोतात पडु शकतात (नदी, तलाव , विहिर).
9. घर किंवा शाळेसाठी प्रथमोपचार किट तयार करा (साबण, कात्री, जंतुनाशक आणि पूतिनाशक मलम, कापुसपट्‍टी, तापमापक, पट्ट्या / मलबा आणि ओआरएस).
10. जेव्हा आपण एखाद्या लहान मुलासोबत नवीन कुठेतरी जाता तेव्हा जागृत रहा. लहान मुलांसाठी होऊ शकणारे धोके विचारा.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

अपघात आणि दुखापतींपासून बचाव: मुले काय करू शकतात?

• आपल्‍या स्वत: च्या भाषेत आपल्या स्वतःच्या शब्दांचा वापर करून आपले स्वत: चे अपघात आणि दुखापतींपासून बचाव करणारे संदेश तयार करा!
• संदेशांना स्मरण करा जेणेकरुन आपण त्यांना कधीच विसरू नये!
• इतर मुलांसह आणि आपल्या कुटुंबांबरोबर संदेश प्रसार करा.
• सुरक्षितपणे विषाण/विष ठेवण्याबद्दल पोस्टर्स करा: त्यांना कसे संचयित करावे, त्यांच्यावर लेबल करा आणि मुलांना दूर ठेवा.
• एक प्रथमोपचार पेटी तयार करा जी कोणी जखमी झाल्यावर वापरता येईल.
• लहान मुलांना खेळण्यासाठी सुरक्षित खेळणी बनवा.
• संकटकालीन परिस्थितीसाठी एक दोरी व होडी तयार करा.
• आपल्या शाळेसाठी एक प्रथमोपचार स्थान तयार करा.
• एक सुरक्षा मोहीम तयार करा ज्याद्वारे तुम्ही सर्वांमध्ये लहान मुलांच्या सुरक्षेसाठी जागृती करू शकता.
• आपल्या परिसरारात जिथे पाणी आहे तिथे एक सर्वेक्षण करा आणि अश्या जागांची माहिती करून घ्या जिथे लहान मुले बुडू शकतात तसेच अश्या जागांपासून मुलांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी काय करता येऊ शकते त्याची माहिती करून घ्या.
• “पण का? खेळ” एक अपघातासंबंधी खेळ, हा खेळ घरी खेळा.
• आपले घर अजून सुरक्षित बनवण्यासाठी विचार करा आणि त्या कल्पनांचा प्रसार पोस्टर, गाणी व नाटकांमधून करा.
• एका आरोग्य कर्मचाऱ्याकडून एका घरगुती व शाळेकरती प्रथमोपचार पेटीसाठी काय लागेल याची माहिती करून घ्या.
• “धोके ओळखा” हा खेळ तयार करून खेळा. एका पोस्टर किंवा स्केच वर हा खेळ तयार करून तुम्ही त्यातले किती धोके ओळखू शकता ह्याची माहिती करून घ्या.
• रस्त्यावरील मुलांच्या सुरक्षिततेबाबत एक जागृती मोहीम तयार करा.
• भूमिका नाटक करा ज्यात तुम्ही एका लहान मुलाची काळजी घेताना त्याच्या सुरक्षेबद्दल जागरूक आहात.
• प्रतिमोपचारची माहिती करून घ्या जेणेकरून तुम्ही संकटपरीस्थितीत मदत करू शकता. एक भूमिका नाटक तयार करा व आपल्या प्रथमोपचार कौशल्यांचा सराव करा आणि हे आपल्या कुटुंब व मित्रांसोबत सामायिक करा.
• लहान मुलांसाठी आपल्या घरात असणारे धोके ओळखा व त्याचा एक नकाशा बनवा.
• लहान मुलांना होऊ शकणाऱ्या इजाबद्दल आपल्याला जे माहिती आहे त्याचा मोठ्या लोकांबरोबर प्रसारण करा.
• लहान मूल जेव्हा गळा दाटून येतो तेव्हा काय करायचा ते आपल्या आईवडिलांना, आजीआजोबाना व आपल्या भावाबहिणीला सांगा.
• सामान्य धोके ओळखायला शिका जिथे भाजणे, पडणे, किंवा व्यस्त रहदारीचे रस्ते आहेत.
• आपल्या घरी भाजण्याचे कोणते धोके आहेत ते विचारा? कोणाला भाजल्यावर आपण काय केले पाहिजे? लहान मुलांना स्वयंपाक घरातल्या गरम गोष्टींपासून कसं सुरक्षित ठेवता येईल? आपल्या समाजातील लोकं लहान बाळांना व मुलांना दूर ठेवतात का? – कसे? लहान बाळ व मुलं ह्यांनचा गाला दाटून येण्याची शक्यता मोठ्या व किशोर मुलांच्या तुलनेत जास्त का आहे? एका बुडणाऱ्या व्यक्तीला आपण स्वतःला कोणत्या धोक्यात न टाकता कसे वाचवू शकतो?

‘टिप टिप नळ’ कसे बनवतात किंवा प्रथमोपचार पेटीमध्ये काय असले पाहिजे किंवा “धोके ओळखा पोस्टर” याबद्दल अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.

10. एचव्ही आणि एड्स (Marathi, HIV & AIDS)

1. आपले शरीर आश्चर्यकारक आहे, आणि दररोज ते काही विशिष्ट मार्गानी आपले रोगांपासून संरक्षण करते, अश्या रोगांचे विषाणू जे श्वास, खाणे, पिणे किंवा स्पर्शने पसरतात.
2. एचआयव्ही एक विषाणू आहे ज्याला आपण व्हायरस म्हणतो (V हे व्हीरॉस त्यासाठी आहे). हा एक विशेषतः घातक व्हायरस आहे जे आपल्या शरीराला स्वतःचे संरक्षण करण्यापासून थांबवतो.
3. शास्त्रज्ञांनी एचआयव्हीला धोकादायक बनण्यापासून थांबवण्याकरिता औषधे तयार केली आहेत परंतु कोणालाही त्याला शरीरातून पूर्णपणे काढता येण्याचा मार्ग सापडला नाहीये.
4. काही वेळेनंतर आणि औषधाशिवाय, एचआयव्ही ग्रस्त लोकांना एड्स होतो. एड्स काही गंभीर आजारांचा एक गट आहे ज्यामुळे शरीर कमकुवत व दुर्बल बनते.
5. एचआयव्ही अदृश्य आहे आणि तो शरीरातील रक्तामध्ये व अश्या इतर द्रव्यांमध्ये राहतो जे संभोगादरम्यान तयार होतात. एचआयव्ही पुढीलप्रकारे पसरू शकतो: (1) संभोगावेळी, (2) संसर्गग्रस्त मातेपासून बाळांना (3) रक्ताद्वारे.
6. संभोगापासून एचआयव्ही रोखण्यासाठी लोक पुढील उपाय करतात (1) संभोग ना करणे (2) आपल्या नातेसंबंधाबाबत विश्वासू असणे (3) निरोधचा वापर करून संभोग करणे (संरक्षित संभोग).
7. आपण एचआयव्ही आणि एड्सग्रस्त लोकांबरोबर खेळू शकता, अन्न तसेच पेय वाटू करू शकता, त्यांचे हात धरू शकता व त्यांना मिठी मारू शकता. ह्या क्रिया सुरक्षित आहेत आणि यामुळे तुम्ही व्हायरसग्रस्त नाही होऊ शकत.
8. एचआयव्ही आणि एडस्ग्रस्त लोकं काहीवेळा घाबरत आणि उदास असतात. सर्वांप्रमाणे त्यांना तसेच त्यांच्या कुटुंबियांना प्रेम आणि पाठिंबाची गरज आह. त्यांनी आपल्या चिंतांबद्दल बोलण्याची आवश्यकता आहे.
9. स्वत: आणि इतरांना मदत करण्यासाठी, ज्यांना एचआयव्ही किंवा एड्स असण्याची शक्यता आहे त्यांनी एका क्लिनिक किंवा इस्पितळात जाऊन चाचणी आणि समुपदेशनसाठी केले पाहिजे.
10. बहुतेक देशांमध्ये एचआयव्ही पॉझिटिव्ह असलेल्या व्यक्तींना मदत व उपचार मिळतात. एंटीरिट्रोव्हिरल थेरपी (एआरटी) नावाची औषधाने त्यांना दीर्घ आयुष्य जगण्यास मदत होते.

हे आरोग्य संदेश तज्ज्ञ आरोग्य शिक्षक आणि वैद्यकीय तज्ज्ञांकडून तपासले गेले आहेत तसेच ओआरबीच्या आरोग्य वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत: http://www.health-orb.org.

या विषयांबद्दल अधिक जाणून तसेच हे संदेश पसरवण्यासाठी मुलं पुढील गोष्टी करू शकतात.

एचआयव्ही आणि एड्स: मुले काय करू शकतात?

• आपले स्वतःचे एचव्ही आणि एड्सचे संदेश स्वतःच्या शब्दात आणि स्वतःच्या भाषेत करू शकतात!
• हे संदेश पाठ करू शकतात जेणेकरून ते विसरणार नाहीत!
• हे संदेश इतर मुलांमध्ये व इतर कुटुंबांमध्ये पसरवू शकता.
• एचव्ही आणि एड्ससंबधी माहितीपुस्तिका व इतर माहिती गोळा करून आपल्या समाजात पसरवू शकता.
• एका आरोग्य कर्मचाऱ्याला आपल्या शाळेत बोलावून एचव्ही आणि एड्ससंबधी माहिती घेऊ शकता.
• आपल्या समाजातील एड्सग्रस्त मुलांना मदत करण्याचे मार्ग शोधणे.
• “जीवनरेखा खेळ” हा खेळ खेळणे आणि धोकादायक वर्तनाबद्दल माहिती करून घेणे, जेणेकरून आपण एचव्हीग्रस्त होऊ शकतो.
• एका व्यक्तीपासून दुसऱ्या व्यक्तीकडे एचव्ही कसा जाऊ शकतो यासंबंधी “खरं किंवा खोटं” हा खेळ तयार करून खेळणे. जे “विचारा” प्रश्न आहेत ते खेळाच्या अखेरीस मदतीसाठी विचारावेत.
• अशी जीवन कौशल्ये शिका ज्यामुळे तुम्हाला खास मैत्री आणि आपल्या लैंगिक भावनाबद्दल बोलता येईल.
• “आशेची भरारी” हा खेळ खेळा आणि माहिती करून घ्या कि कोणते सुरक्षित वर्तन आपण निवडू शकतो ज्यामुळे आपला खास मैत्रीत एचव्हीपासून बचाव होऊ शकतो.
• एचव्ही आणि एड्सग्रस्त व्यक्तीला कोणते गोष्टींना सामोरे जावे लागत असतील त्याचा विचार करा आणि आपण त्याची कोणत्याप्रकारे मदत करू शकतो ह्याचा पण विचार करा.
• एक भूमिका नाटक करून त्यात एचव्हीग्रस्त व्यक्तीची भूमिका निभवा आणि माहिती करून घ्या एक एचव्हीग्रस्त व्यक्ती असल्यावर कसा वाटतं.
• एचव्हीग्रस्त व्यक्ती आणि त्यांना झेलावे लागणारे कष्ट यासंबंधी गोष्टी एक व त्यावर चर्चा करा.
• लोकांना एचव्हीबद्दल किती माहिती आहे हे जाणून घेण्यासाठी प्रश्नमंजुषा तयार करा.
• आपल्या एचव्ही आणि एड्ससंबंधी प्रश्नांसाठी एक प्रश्न डब्बा सुरु करा.
• आपल्या शाळेसाठी एक एचव्ही आणि एड्ससंबंधी पोस्टर बनवा.
• एक नाटक तयार करा ज्यात एक मीना नामक मुलगी किंवा राजीव नामक मुलगा आपल्या एचव्हीग्रस्त आईची मनधरणी करतोय व तिला इस्पितळात जाऊन एआरटी (अँटी-रेट्रोव्हायरल थेरपी) औषध घ्याला सांगतोय.
• एक एचव्ही आणि एड्स एक्शन क्लब तयार करून शाळांमध्ये व कुटुंबांमध्ये जनजागृती करा.
• आपल्या रोगप्रतिकारक यंत्रणेचे कशी कार्य करते? कोणत्या पदार्थानी आपली रोगप्रतिकारक प्रणाली मजबूत आणि रोगांचा सामना करण्यासाठी सुसज्य राहते? एचआयव्ही म्हणजे काय आणि एड्स म्हणजे काय? त्यमधली अक्षरे कशासाठी उभे आहेत? जेव्हा एखाद्याला एचआयव्ही आहे असं माहिती होते तेव्हा काय होते? जेव्हा एखाद्याला एड्स होतो तेव्हा काय होते? एचआयव्ही एक व्यक्तीमधून दुस-या व्यक्तीमध्ये कसा जातो? ते कसे होत नाही? आपण त्यापासून स्वतःचे रक्षण कसे करू शकतो? लोकांवर एचआयव्हीचे परीक्षण आणि उपचार कसे करतात? मातेपासून तिच्या मुलाला एचआयव्ही जाण्याचा धोका कमी करण्यास औषधे कशी मदत करू शकतात? एआरटी (अँटी-रेट्रोव्हायरल थेरपी) कशाप्रकारे काम करते आणि त्याचे औषध कधी घ्यावे? आपल्या मैत्रीचं रूपांतर लैंगिक संबंधात कधी व केव्हा होते? एखादी व्यक्ती योग्यरीत्या निरोध कशी वापरते? (पुरुष / महिला) एचआयव्हीग्रस्त मित्र आणि कुटुंबांना योग्यरीत्या जगण्यासाठी सहाय्य करण्यासाठी सर्वोत्तम मार्ग कोणते आहे? एचआयव्ही आणि एड्ससंबंधी मदत करणारे सर्वात जवळचे क्लिनिक कोठे आहे?

“जीवनरेखा खेळ”, “आशेची भरारी” किंवा “खरा किंवा खोटं” चा उदाहरण याबद्दल अधिक माहितीसाठी www.childrenforhealth.org किंवा clare@childrenforhealth.org वर संपर्क साधा.